Kultura rada (Nacrt istraživanja)
Ovde je prikazan nacrt kompleksnog istraživačkog projekta „Kultura rada“ koji bi se sastojao iz nekoliko studija. Veselin Ilić najpre daje objašnjenje teorijsko-metodološke osnove projekta i obrazloženje osnovnih istraživačkih postupaka. U uvodu govori o poreklu i prožimanju rada i kulture, nastanku ideje o oslobođenju rada (prema Marksovoj teoriji), kao i o samom pojmu kulture rada iz jugoslovenskog ugla posmatranja. Prva glava odnosi se na samoupravno organizovanje rada u kulturi, pa je glavna tema kultura u samoupravnom socijalističkom društvu. Kultura rada shvaćena je kao jedinstvo rada i kulture; predstavlja sintezu čovekove delatnosti u radnom i slobodnom vremenu. Takođe, razmatra se i produktivnost rada u samoupravno organizovanom radu. Kultura rada uključuje u sebe i određena područja socijalne politike. Predstavlja jedno od značajnih područja kulture samoupravljanja, uključujući u sebe i razvijanje vrednosti društvene samozaštite radnih ljudi i građana. U drugoj glavi, autori govore o kulturi samoupravnih odnosa i kulturi rada. Kultura samoupravnih odnosa pokazuje se kao novi oblik demokratije. U sadržaju kulturnih delatnosti radnika u radnom i slobodnom vremenu nalazi se i smisao kulture samoupravnih odnosa. U trećoj glavi, autori razmatraju povezanost slobodnog vremena i kulture rada. Ističe se da se u promenama sadržaja kulture rada i shvatanja mesta i uloge kulture rada u društvu nalazi izmenjen odnos čoveka prema prirodnoj, radnoj i društvenoj sredini. U trećoj glavi se govori i o samodelatnosti, jer u savremenoj civilizaciji čovek sve veći deo slobodnog vremena ispunjava raznoraznim oblicima samodelatnosti. Dalje, razmatra se i značaj integracije fizičke kulture i kulture rada. Završna razmatranja posvećena su ukidanju suprotnosti između radnog i slobodnog vremena, a poslednji deo projekta sadrži studiju slučaja pod naslovom „Kultura rada u Prvom maju Pirot“. Nakon toga, u nacrtu su date: hipoteze, prilozi, bibliografija, upitnici, a predstavljena je i dinamika istraživanja. Na početku je dat Sadržaj.
Kultura radnog života
Ova studija predstavlja jednu od šest studija sa kojima je Jugoslavija učestvovala u realizaciji programa Međunarodne konferencije o kulturnoj politici održane u Helsinkiju 1972. godine. Studije, koje treba da se urade u periodu od 1975. do 1977. godine, pripremaju se u okviru Uneskovog programa iz oblasti kulture i u njima učestvuje po nekoliko zemalja, a takođe se organizuju i seminari na teme koje se obrađuju. Veselin Ilić je kao osnovni cilj ove studije postavio potrebu prezentovanja iskustva vezanih za istraživanje načina i mogućnosti uključivanja radnika u kulturni život. Pretpostavka je da fabrike i radionice čine polje u okviru kojeg bi saradnjom kulturnih delatnosti i drugih vrsta rada mogle da se obezbede bolji uslovi za zadovoljavanje kulturnih potreba ljudi koji iz više razloga ne učestvuju u sopstvenom kulturnom razvoju. Stoga se autor okreće izučavanju različitih metoda koje se koriste na radnim mestima u svrhu podsticanja učešća radnika u kulturnim delatnostima. Najpre se bavi određivanjem osnovnih pojmova i kategorija, kao što su: kultura radnog života, kultura rada, radna sredina, samoupravno organizovanje kulture i dr. Potom prikazuje odnose kulturne politike prema kulturi rada, prakse kulture rada u osnovnim organizacijama udruženog rada kod nas, odnose radnika i umetnika, mogućnosti korišćenja slobodnog vremena, aktivnosti kulture i obrazovanja radnika itd. Na početku je dat Sadržaj, a na kraju je prikazana radna varijanta Nacrta projekta studije „Kultura rada“ iz 1976. godine, za Uneskov program o kulturi, sa pitanjima i primedbama, upitnikom i nekoliko varijanti studija slučaja.
Kulturna politika u gradovima – Izveštaj o studiji Evropskog saveta „Eksperimentalno istraživanje kulturnog razvitka u evropskim gradovima“
Pod pokroviteljstvom Evropskog saveta, od 1971. godine jedan broj gradova angažovan je za sistematsko proučavanje njihovih kulturnih i rekreativnih politika. U „eksperimentalno proučavanje kulturnog razvitka u evropskim gradovima“ uključilo se četrnaest gradova iz trinaest zemalja: Akurejri (Island), Ansi (Francuska), Apeldorn (Holandija), Bolonja (Italija), Esbjerg (Danska), Ekseter (Velika Britanlja), Krems (Austrija), Šo-de-Fon (Svajcar-ska), Lineburg (SR Nemačka), Erebro (Švedska), Stavanger (Norveška), Tampere (Finska), Turnut i Nami (Belgija). Ovaj tekst predstavlja izveštaj o stanju i dilemama kulturnih politika u ovih četrnaest gradova. Namera je bila da to ne bude samo sociološka studija o kulturnom životu i kulturnoj politici u gradovima učesnicima, već da bude i korisna u sugerisanju mnogih pitanja na koja je trebalo dati odgovor prilikom formulisanja kulturne politike u gradovima. U svakom od ovih gradova, istraživanje je sproveo tim naučnika iz oblasti društvenih nauka (sociolozi i ekonomisti), ali uz konsultacije sa onima koji su zaduženi za kulturna pitanja (lokalne vlasti). Izveštaj ima: Sadržaj, tabele, Bibliografiju.
Kulturne potrebe Beograda
U ovoj istraživačkoj studiji, Miloš Nemanjić se bavi istraživanjem kulturnih potreba Beograda, kao jednog specifičnog socio-kulturnog okvira za njihov razvoj. Polazi od termina „kulturne potrebe“ i daje njegovo istorijsko tumačenje, osvrćući se na komponentu slojevitosti kulturnih potreba. Potom, daje detaljnu analizu strukture stanovništva Beograda, kao i društvene strukture, odnosno strukture društvenih grupa i slojeva grada. Polazeći od činjenice da socio-kulturno okruženje utiče na nastanak i razvoj kulturnih potreba, u istraživanju se poseban akcenat stavlja na analizu mreže ustanova kulture u Beogradu (i njihov teritorijalni razmeštaj). Ova institucionalna mreža je osnova zadovoljavanja kulturnih potreba beogradskog stanovništva, jer ustanove kulture, zapravo, predstavljaju instrument kulturne politike kojim se usmerava kulturni razvoj jedne društvene zajednice. U poslednjem poglavlju, kroz analizu međusavisnosti kulturne ponude Beograda i kulturnih potreba stanovnika Beograda, otkrivaju se ključne tačke kulturne politike grada, sa preporukama kako je unaprediti i u kom pravcu dalje usmeriti. Kada su u pitanju kulturne potrebe Beograđana, u ovoj istraživačkoj studiji se, u okviru analize, koriste podaci koji su dobijeni tokom brojnih istraživanja koja su se bavila Beogradom kao složenom socio-kulturnom i urbanom sredinom.
Kulturni život radničke omladine, sv. 1
U ovom istraživačkom projektu, autori su postavili sledeće ciljeve: da ispitaju materijalne uslove za mogućnost kulturnog života radničke omladine; da utvrde realni kulturni nivo radničke omladine i obim njenog učešća u „potrošnji“ kulture; da ustanove sadašnje stanje, kao i potencijalne mogućnosti i društvene koncepcije za kulturni razvoj radničke omladine. Kao osnova za istraživanje poslužila je građa prikupljena anketom na uzorku od skoro 2.000 ispitanika oba pola, od 15 do 25 godina starosti, onih iz završnih razreda škola za kvalifikovane radnike i onih zaposlenih u privredi. U prvom delu istraživanja date su karakteristike posebnih i opštih uslova, odnosno pretpostavki kulturnog života. U drugom delu istraživanja obrađeno je slobodno vreme kao osnovno područje kulturnog života, tj. sadržaj i oblici aktivnosti u slobodnom vremenu. U trećem delu se govori o bitnim determinantama formiranja kulturnih potreba. Nakon toga slede najvažniji rezultati istraživanja sa zaključcima, upitnik za anketu i obrazac za vođenje intervjua. Na početku je dat Sadržaj.
Prostori za kulturni i društveni život u ČSSR
Autori ove istraživačke studije podstaknuti su problemima u oblasti mreže kulturnih institucija na teritoriji Čehoslovačke Republike tokom 60-ih godina XX veka. Ključni problemi ogledaju se u tome da postojeće institucije kulture najčešće ne odgovaraju zahtevima modernog društva, odnosno da je njihova rasprostranjenost neadekvatna, usled stihijske izgradnje, bez plana i analize realnih potreba. U okviru ove studije primenjeno je orijentaciono istraživanje, koje je sprovedeno tokom juna 1965. godine, sa ciljem da se identifikuju postojeći objekti koji se koriste za kulturne i društvene svrhe u svim seoskim i gradskim sredinama na teritoriji cele zemlje. U radu se pod prostorima i objektima za društveni i kulturni život smatraju višenamenski prostori (u kojima se realizuju različiti kulturni i društveni sadržaji). Struktura rada podeljena je na poglavlja, u okviru kojih je predstavljeno: stanje razmeštaja stanovništva u ČSSR, stanje mreže klupskih institucija i bioskopa u njima, i stanje mreže otvorenih letnjih pozornica. U okviru centralnog dela studije data je analiza tadašnjeg stanja objekata i prostora koji su služili za kulturni i društveni život. U završnom delu istraživanja, autori su izneli osnovne zaključke analize, sa naglaskom da se, na osnovu saznanja o situaciji u svakom naselju, regionu i čitavoj zemlji, mogu kreirati budući pravci izgradnje novih ili modernizacije postojećih objekata i prostora za kulturu i društveni život. U okviru priloga dati su: spisak domova kulture u ČSSR (sa njihovim kapacitetima), tabele i grafikoni.
Slobodno vreme i mogućnost zadovoljavanja kulturnih potreba porodice
Ovaj istraživački projekat je deo globalnog projekta „Društvena politika prema porodici“, započetog krajem 1975. godine, čiji je nosilac Institut za socijalnu politiku. Cilj ovog projekta je istražiti položaj porodice u našem društvu i u kojoj meri se ostvaruje ustavno načelo o društvenoj zaštiti porodice, kako bi se ustanovili ključni problemi čije bi rešavanje doprinelo unapređenju celog sistema. Takođe, važno je da se prikaže značaj koji ima porodica u kulturnom uzdizanju. Namera je da rezultati doprinesu izradi plana zaštite porodice kao dela Dugoročnog razvoja programa SR Srbije do 1986. godine. Naime, ukazuje se na to da se planiranje kulturnog razvoja ne može relevantno ostvariti bez sagledavanja potreba porodica. Planirano je da se projekat relizuje u tri etape sa tri posebna predmeta istraživanja. S obzirom na to da je predstavljen radni materijal projekta, pored metodoloških objašnjenja prikazan je i plan aktivnosti projekta, kadrovi i predlog budžeta ovog istraživačkog projekta.
Srednjoročni program razvoja kulture u duvanskoj industriji Niš
U ovoj istraživačkoj studiji, Branimir Stojković polazi od toga da je kultura sastavni deo udruženog rada i života radnika, pa je zato „podruštvljavanje kulture“ zadatak koji treba ostvariti. Ističe da je težište samoupravnog preobražaja kulture upravo u osnovnoj organizaciji udruženog rada, koja je središte kulturne politike samoupravnog društva i gde se odvijaju kulturne aktivnosti radnika. Jedan od bitnih zadataka osnovne organizacije udruženog rada jeste planiranje kako sopstvenog, tako i kulturnog razvoja. Treba reći da je u Zavodu za proučavanje kulturnog razvitka još 1976. godine započeto sa radom na istraživačkom projektu „Kultura rada“, u čijem je nacrtu bilo predviđeno i obavljanje empirijskih istraživanja u radnim organizacijama u Srbiji, od kojih je jedna Duvanska industrija Niš. U cilju saznavanja kulturnih interesovanja radnika DIN-a, sačinjen je upitnik za anketiranje radnika, a obavljen je i grupni intervju sa predstavnicima organa samoupravljanja i društveno-političkih organizacija DIN-a. U prvom delu studije, autor daje analizu proizvodno-tehnološke osnove i društveno-ekonomskog razvoja Duvanske industrije Niš. Potom analizira samoupravne odnose i samoupravno organizovanje u DIN-u, informisanje, obrazovanje, uređenje radne sredine, zatim načine korišćenja slobodnog vremena, bavljenje sportom i rekreacijom, čitanje knjiga radnika ove industrije, kulturne samodelatnosti, kao i koliko radnici posećuju kulturne ustanove. Daje i predloge o merama koje treba da uđu u Srednjoročni program razvoja kulture u fabrici. Na početku studije nalazi se Sadržaj, u okviru istraživanja su tabelarni prikazi, a na kraju su recenzije Vere Ikonomove i Ružice Rosandić.